Zarządzanie płynnością finansową w ramach grup kapitałowych stanowi jeden z kluczowych elementów efektywnego gospodarowania środkami pieniężnymi. Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi w tym zakresie jest właśnie cash pooling, który umożliwia kompensowanie dodatnich i ujemnych sald poszczególnych uczestników systemu. Temu zagadnieniu przyjrzała się Grupa Robocza nr 14 w raporcie Forum Cen Transferowych, który został opublikowany 1 października br.
Cash pooling
Cash pooling może przyjmować formę fizyczną (rzeczywistą), gdzie środki są realnie transferowane pomiędzy rachunkami bankowymi, lub wirtualną, w której salda są jedynie kompensowane księgowo, bez przepływów gotówkowych. Choć formalnie umowy cash poolingu zawierane są zwykle pomiędzy uczestnikami systemu a bankiem, to ekonomiczne relacje oraz przepływy wynagrodzeń zachodzą przede wszystkim pomiędzy podmiotami powiązanymi, czyli uczestnikami oraz tzw. pool liderem (jednostką zarządzającą strukturą). Z tego względu transakcja cash poolingu spełnia kryteria transakcji kontrolowanej w rozumieniu przepisów o cenach transferowych i wymaga właściwego udokumentowania oraz analizy rynkowości ustalonych warunków.
Należy podkreślić, że cash pooling nie jest tożsamy z klasyczną umową pożyczki i jego celem jest bieżące zarządzanie płynnością, a nie długoterminowe finansowanie poszczególnych jednostek. Wykorzystywanie tej struktury w sposób, który w istocie odzwierciedla wyłącznie transfer pożyczkowy (np. poprzez systematyczne zwiększanie salda ujemnego danego uczestnika systemu kosztem zmniejszania salda innego/innych uczestników), może prowadzić do reklasyfikacji transakcji przez organy podatkowe i konieczności stosowania zasad właściwych dla pożyczek.
Co do zasady, cash pooling jest narzędziem krótkoterminowym, ale przy zachowaniu odpowiednich zasad i warunków może służyć także długoterminowemu lokowaniu środków lub otrzymania finansowania i w takim przypadku należy jednak odrębnie ustalić oprocentowanie dla środków o różnym horyzoncie czasowym.
Warunki porównywalności w transakcjach cash poolingu
Analiza rynkowości warunków w ramach cash poolingu wymaga szczególnej ostrożności. Transakcje tego typu występują między podmiotami powiązanymi, a porównywalne struktury między niezależnymi podmiotami praktycznie nie występują na rynku. Z tego względu kluczowym narzędziem analizy jest badanie tzw. opcji realistycznie dostępnych dla każdego uczestnika systemu. Oznacza to, że dla uczestników posiadających salda dodatnie należy porównać oprocentowanie, jakie mogliby uzyskać na rachunkach oszczędnościowych, lokatach krótkoterminowych czy depozytach bankowych. Natomiast dla uczestników o saldach ujemnych odpowiednie punkty odniesienia stanowią oprocentowanie kredytu w rachunku bieżącym lub innych krótkoterminowych form finansowania.
Należy zwrócić uwagę, że oprocentowanie nie jest jedynym kryterium oceny rynkowości, równie istotne są inne aspekty ekonomiczne tj. poziom opłat, dostępność i elastyczność danego instrumentu, konieczność ustanowienia zabezpieczeń, czy poziom bezpieczeństwa lokowanych środków.
Analiza funkcjonowania systemu cash poolingu jako całości
W odróżnieniu od tradycyjnych transakcji finansowych, cash pooling należy analizować z perspektywy całego systemu, a nie wyłącznie pojedynczego uczestnika. Uczestnicy systemu działają w ramach kolektywnej strategii grupowej, której celem jest poprawa efektywności wykorzystania zasobów finansowych i minimalizacja kosztów finansowania. Ważne jest zatem zrozumienie, jakie funkcje i ryzyka przypisane są poszczególnym podmiotom oraz jak rozdzielane są korzyści wynikające z funkcjonowania systemu. Nie wystarczy porównać samych stawek oprocentowania, niezbędna jest kompleksowa analiza obejmująca strukturę przepływów, sposób wyznaczania oprocentowania na różnych poziomach (uczestnik – pool lider – bank) oraz zasady dystrybucji korzyści w grupie.
Rola, funkcje i ryzyka uczestników oraz lidera
Każdy uczestnik systemu cash poolingu może pełnić inną rolę. Podstawowy podział dotyczy uczestników, którzy wnoszą lub wykorzystują środki w systemie oraz pool lidera, który zarządza przepływami finansowymi. Pool lider może pełnić wyłącznie funkcję administracyjną np. prowadzić rozliczenia i kontakt z bankiem albo ponosić również rzeczywiste ryzyka finansowe, takie jak ryzyko niezbilansowania systemu, czy koszt utrzymywania nadmiernego salda. W zależności od zakresu pełnionych funkcji i ponoszonych ryzyk, sposób wynagradzania pool lidera powinien być zróżnicowany. Jeżeli jego rola ogranicza się do czynności technicznych, właściwym rozwiązaniem może być ustalenie wynagrodzenia w formule koszt plus, odzwierciedlającej ponoszone koszty i rozsądny narzut zysku, a w przypadku, gdy lider rzeczywiście angażuje własne środki lub ponosi ryzyko finansowe, może on otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie w formie np. różnicy między oprocentowaniem sald dodatnich i ujemnych.
Alokacja korzyści i synergii uczestników oraz lidera
Wspólne zarządzanie płynnością pozwala na redukcję kosztów odsetkowych, zwiększenie przychodów z tytułu odsetek oraz poprawę wskaźników zadłużenia. Kluczowe jest jednak prawidłowe przypisanie tych korzyści do poszczególnych uczestników w sposób odpowiadający ich zaangażowaniu finansowemu oraz uwzględnieniu opcji realistycznie dostępnych dla nich.
Ze względu na korzyści, jakie cash pooling pozwala osiągnąć na poziomie grupy kapitałowej, wynagrodzenie za utrzymanie sald dodatnich/ujemnych poszczególnych uczestników systemu może być również wyższe / niższe niż wynagrodzenie w porównywalnych transakcjach o zbliżonym charakterze realizowanych przez podmioty niezależne na rynku (depozyty, pożyczki krótkoterminowe) i co do zasady nie powinno być gorsze niż opcje realistycznie dostępne dla poszczególnych uczestników.
Podsumowanie
Cash pooling to narzędzie, które znacząco poprawia efektywność zarządzania płynnością w grupach kapitałowych, jednak z perspektywy cen transferowych stanowi transakcję o wysokim stopniu złożoności. Prawidłowa analiza powinna obejmować nie tylko ocenę oprocentowania, ale również identyfikację funkcji, ryzyk i korzyści w ramach całego systemu.
Tylko całościowe podejście pozwoli na ustalenie, czy warunki stosowane w strukturze odpowiadają zasadzie ceny rynkowej (arm’s length principle) i zapewnią bezpieczeństwo podatkowe grupy.
