Transakcje finansowe w świetle Wytycznych Forum Cen Transferowych (FCT) – Poręczenia i gwarancje – jak oceniać ich rynkowość?

W raporcie Forum Cen Transferowych, który został opublikowany 1 października br. Grupa Robocza nr 14 poświęciła poręczeniom i gwarancjom odrębny rozdział, wskazując kierunki interpretacji i analizy.

Zakres instrumentów zabezpieczających i charakter wynagrodzenia

Na wstępie warto podkreślić, że nie każde wsparcie udzielane w grupie powoduje obowiązek określenia odpowiedniego wynagrodzenia. Wytyczne FCT wyróżniają dwie kategorie transakcji zabezpieczających:

• takie, w których wynagrodzenie jest należne (np. formalne gwarancje, poręczenia z przeniesieniem ryzyka) oraz
• takie, które nie generują wynagrodzenia, ponieważ nie skutkują faktycznym przejęciem ryzyka przez podmiot udzielający wsparcia (np. listy intencyjne, tzw. „comfort letters”, czy umowy typu keep well).

Wytyczne FCT wskazują trzy typowe sytuacje, gdy wynagrodzenie nie jest zasadne, tj.:

1. gdy poprawa wiarygodności kredytowej dłużnika wynika jedynie z faktu biernej przynależności do grupy kapitałowej i/lub dorozumianego wsparcia grupowego;
2. gdy dłużnik sam nie posiada zdolności kredytowej, a poręczenia udziela spółka dominująca, wówczas zasadne może być potraktowanie poręczyciela jako faktycznego kredytobiorcy;
3. wierzyciel zażądał poręczenia wyłącznie w celu zagwarantowania, że spółka dominująca nie wykorzystuje środków dłużnika na własne cele niezgodne z warunkami finansowania.

Z perspektywy oceny konieczności wprowadzenia wynagrodzenia z tytułu gwarancji/poręczenia kluczowe jest zatem rozróżnienie między rzeczywistym z tego tytułu ryzykiem i związanym z nim przyszłym zobowiązaniem finansowym, a deklaracją o charakterze reputacyjnym lub wizerunkowym.

Dodatkowo należy podkreślić, że pewne relacje gospodarcze wewnątrz grupy (np. współzależność operacyjna, powiązania finansowe czy klauzule umowne w kredytach) mogą powodować wzajemne wzmocnienie pozycji kredytowej podmiotów bez potrzeby zawierania formalnych poręczeń. W takich przypadkach samo istnienie więzi grupowej może już przynosić efekt zbliżony do gwarancji.

Przy ocenie konieczności ustalenia wynagrodzenia z tytułu gwarancji, poręczenia, Wytyczne FCT odwołują się do Wytycznych OECD, które wskazują, że dłużnik nie byłby gotów zapłacić za poręczenie, gdyby nie wiązało się ono z wymierną korzyścią. Dlatego analiza powinna skupiać się na identyfikacji korzyści ekonomicznej, gdyż to ona wyznacza górny limit rynkowego wynagrodzenia.

Weryfikując rynkowość opłaty za poręczenie, nie można pominąć zdolności poręczyciela do wykonania zobowiązania. Analiza bilansu i przepływów pieniężnych może pokazać, że faktyczna możliwość realizacji poręczenia jest ograniczona np. wartość aktywów nie pokrywa pełnej kwoty gwarancji. W takich sytuacjach poziom wynagrodzenia powinien być odpowiednio skorygowany, aby odzwierciedlał realne ryzyko i możliwości finansowe poręczyciela.

Metody cen transferowych

Dla gwarancji i poręczeń, które wymagają wynagrodzenia, można zastosować te same metody, co przy analizie finansowania dłużnego, przy dostosowaniu do specyfiki transakcji zabezpieczającej.

• Metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej (PCN)

W tym podejściu analizuje się dane rynkowe dotyczące porównywalnych instrumentów, takich jak gwarancje finansowe udzielane przez banki, opłaty z tytułu credit default swaps (CDS), czy prowizje za akredytywy, czy opłaty za zaangażowanie (commitment fees).

Konieczne może być dokonanie korekt porównywalności, ponieważ instrumenty te różnią się strukturą ryzyka i zakresem odpowiedzialności. W analizie kluczowa jest też ocena zdolności do udzielenia zabezpieczenia oraz wiarygodności kredytowej poręczyciela. W sytuacji, w której zarówno dłużnik, jak i poręczyciel charakteryzują się niską wiarygodnością kredytową, uzasadnione może być ustanowienie niskiego wynagrodzenia, uwzględniającego ograniczone możliwości realizacji poręczenia przez poręczyciela w momencie niewypłacalności dłużnika.

• Metoda dochodowa (yield approach)

Metoda ta koncentruje się na wartości korzyści osiąganej dzięki poręczeniu, najczęściej w postaci obniżonego kosztu finansowania. W metodzie tej porównuje się oprocentowanie kredytu z i bez poręczenia, a następnie ustala, jaka część uzyskanej oszczędności powinna należeć się poręczycielowi jako wynagrodzenie. Istotne jest, by poręczyciel nie przejął całej korzyści.

Nie zawsze jednak korzyść przejawia się w niższym oprocentowaniu, czasami polega na zwiększeniu dostępności kapitału lub poprawie ratingu. W celu ustalenia poziomu wynagrodzenia w takim przypadku również niezbędna jest ocena / kwantyfikacja otrzymanej przez dłużnika korzyści.

• Metoda kosztowa (cost approach)

W tej metodzie punktem wyjścia jest oczekiwany koszt ryzyka ponoszonego przez poręczyciela. Wycena ta obejmuje:

• prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania przez dłużnika,
• stopę odzysku w razie niewypłacalności,
• koszt kapitału wymaganego do pokrycia ryzyka.

Co ważne, metoda ta jest szczególnie użyteczna, gdy brak jest porównywalnych danych rynkowych lub gdy dłużnik ma niską zdolność kredytową.

Dodatkowe aspekty badania porównywalności i wyceny poręczeń oraz innych transakcji zabezpieczających

Wycena rynkowa poręczeń i gwarancji wymaga spojrzenia całościowego z uwzględnieniem struktury zabezpieczeń i relacji pomiędzy stronami, w tym:

• istnienie wielu form zabezpieczenia równolegle – Często kredyt jest zabezpieczony kilkoma instrumentami, np. poręczeniem, zastawem na udziałach i hipoteką. W takim przypadku należy ocenić, czy poszczególne zabezpieczenia są uzupełniające czy zamienne, a także, czy przynoszą różne, czy te same korzyści dla dłużnika.
• występowanie wielu podmiotów udzielających zabezpieczenia – W takim przypadku konieczne jest ustalenie podziału ryzyka pomiędzy podmioty udzielające zabezpieczenia, a nade wszystko ocenić, w jaki sposób ich łączna zdolność kredytowa oraz zakres zobowiązań wpływają na wartość całego zabezpieczenia. Należy też zbadać, czy wiele podmiotów zabezpieczających daje podmiotowi korzystającemu więcej korzyści niż pojedynczy poręczyciel oraz czy wynagrodzenie dla każdego poręczyciela powinno być wycenione osobno. Może się bowiem okazać, że łączna wartość poręczeń nie przekłada się na większe korzyści niż jedno poręczenie, co ma znaczenie dla kalkulacji łącznego wynagrodzenia.
• wykorzystanie gwarancji bankowej innego podmiotu powiązanego o lepszym ratingu kredytowym lub podmiotu centralnego w grupie – Niektóre spółki o wysokim ratingu korzystają z bankowych linii gwarancyjnych i udostępniają je innym jednostkom w grupie. W takiej sytuacji konieczna jest analiza, czy gwarant uzyskuje adekwatne wynagrodzenie oraz czy korzyści (np. niższe oprocentowanie) są proporcjonalne do podjętego ryzyka.
• poręczenia wzajemne – Zdarzają się one najczęściej w systemie cash-poolingu lub wspólnych liniach kredytowych. W tych przypadkach podmioty powiązane poręczają zobowiązania innych spółek i jednocześnie korzystają z poręczenia od tych spółek. W przypadku wzajemnych poręczeń trudno jest określić faktyczną ekspozycję na ryzyko poszczególnych spółek z tytułu udzielenia poręczenia, ponieważ w przypadku konieczności wypłaty sumy poręczenia środki pieniężne mogą pochodzić od wielu spółek. Korzyści z otrzymania poręczenia powinny być analizowane odrębnie dla każdego podmiotu, uwzględniając poziom ratingu danej spółki oraz wielkość przyznanego limitu kredytowego.

Podsumowanie

Analiza poręczeń i gwarancji w kontekście cen transferowych wymaga nie tylko znajomości metod wyceny, ale też zrozumienia ekonomicznej istoty transakcji. Czy poręczyciel faktycznie przejmuje ryzyko? Jaką wymierną korzyść uzyskuje dłużnik? Czy poziom wynagrodzenia odzwierciedla realną wartość wsparcia? Dopiero odpowiedź na te pytania pozwala ustalić, czy dana transakcja została zawarta na warunkach rynkowych.