Program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) w działaniu FENX.01.01 — Efektywność energetyczna otworzył drugi nabór skierowany do dużych i średnich przedsiębiorstw, które chcą zrealizować inwestycje ograniczające zużycie energii pierwotnej, redukujące emisje gazów cieplarnianych oraz zwiększające udział OZE. Nabór jest konkurencyjny, a o przyznaniu wsparcia decyduje zarówno spełnienie szeregu warunków formalnych, jak i uzyskana punktacja rankingowa. Nabór przewidziany jest do 27 lutego 2026 r.
Co można finansować?
Zgodnie z programem priorytetowym i kryteriami działania, wsparcie obejmuje wyłącznie przedsięwzięcia, które mieszczą się w jasno określonych kategoriach:
- modernizacja energetyczna budynków zakładowych (nie mieszkalnych) – pod warunkiem osiągnięcia co najmniej 30% oszczędności energii pierwotnej;
- zwiększenie efektywności energetycznej procesów technologicznych – minimum 10% redukcji energii pierwotnej;
- instalacje OZE wraz z magazynami energii;
- instalacje do produkcji, magazynowania lub transportu wodoru odnawialnego;
- modernizacje źródeł ciepła.
Program dopuszcza również możliwość finansowania wybranych elementów niewynikających z audytu energetycznego, o ile wpisują się w cele Europejskiego Zielonego Ładu (np. zielone dachy, infrastruktura elektromobilności, systemy cyfryzacji budynku). Limit dla tych elementów wynosi 15% kosztów kwalifikowanych.
Finansowanie — 100% kosztów kwalifikowanych
Program nie przewiduje dotacji w klasycznym rozumieniu, ale prowadzi do analogicznego efektu. Finansowanie jest zwrotne, ale z potencjalnym umorzeniem części pożyczki IF (czyli pożyczki ze środków Funduszu Spójności) nawet do 49%, pod warunkiem osiągnięcia zakładanych efektów ekologicznych.
Konstrukcja wsparcia:
- 85% – pożyczka IF (preferencyjna, możliwe umorzenie),
- 15% – pożyczka NFOŚiGW (rynkowa).
Poziom umorzenia zależy bezpośrednio od procentowej oszczędności energii końcowej lub produktywności instalacji OZE.
Koszty i zasady kwalifikowalności — bez miejsca na dowolność
Wszystkie koszty muszą mieścić się w kategoriach wskazanych w Wytycznych w zakresie kosztów kwalifikowanych. Dokument ten określa nie tylko rodzaje kosztów, lecz również warunki formalne, które muszą być spełnione łącznie, aby koszt został zaakceptowany: zgodność z prawem, niezbędność, właściwa dokumentacja, poniesienie przez beneficjenta oraz brak podwójnego finansowania.
Do najważniejszych zasad należą:
- Koszty przygotowania projektu
Kwalifikowane do limitu 10% kosztów projektu (m.in. audyty, studium wykonalności, dokumentacja techniczna).
- Koszty zarządzania projektem
Również limit do 10% kosztów kwalifikowanych, wymagają szczegółowego uzasadnienia oraz wskazania zakresu czasu pracy personelu.
- Koszty robót budowlanych i środków trwałych
Kwalifikowane są te, które są niezbędne do realizacji przedsięwzięcia i spełniają warunki ustawowe – w tym trwałe włączenie w majątek beneficjenta.
- VAT
Kosztem kwalifikowanym jest wyłącznie wtedy, gdy beneficjent nie ma prawnej możliwości jego odliczenia i posiada odpowiednią interpretację indywidualną, jeśli jest wymagana.
Najważniejsze dokumenty obowiązkowe
Każdy projekt musi spełnić rozbudowane wymogi dokumentacyjne, w tym:
- Audyt energetyczny ex-ante i ex-post
Audyt ex-ante określa zakres rzeczowy i minimalny wymagany poziom oszczędności — jego zgodność z projektem podlega ocenie zero–jedynkowej.
Audyt ex-post jest obowiązkowy i podlega złożeniu po realizacji inwestycji.
- Studium wykonalności (SW)
Przygotowane zgodnie z instrukcją dołączoną do listy załączników — musi zawierać m.in. aktywny model finansowy.
- DNSH
Każdy projekt musi przejść weryfikację zgodności z zasadą DNSH, czyli „nie czyń poważnych szkód”, a załączniki wskazują przykładowy zestaw dowodów i dokumentów akceptowanych przez instytucję.
- Dokumenty środowiskowe
Zależnie od projektu wymagane mogą być:
- deklaracja zgodności z ustawami środowiskowymi,
- deklaracja Natura 2000,
- deklaracja zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną,
- oświadczenie o zgodności decyzji środowiskowej z zakresem projektu.
Jak oceniane są projekty? — kryteria obowiązkowe i rankingujące
Ocena składa się z dwóch etapów:
1. Kryteria obligatoryjne (zero–jedynkowe) – brak spełnienia któregokolwiek z nich eliminuje projekt, np.:
- zgodność projektu z programem FEnIKS i ogłoszeniem naboru,
- kompletność dokumentacji,
- brak zakończenia projektu przed złożeniem wniosku,
- brak podwójnego finansowania,
- poprawność kwalifikowalności kosztów,
- zgodność z zasadami środowiskowymi, DNSH, klimatycznymi i równościowymi,
- obowiązkowa minimalna oszczędność energii,
- obowiązkowy audyt,
- zgodność z hierarchią źródeł ciepła,
- potwierdzenie, że projekt nie służy wyłącznie redukcji emisji w ramach EU ETS.
2. Kryteria rankingujące (punktowe) – to one decydują o pozycji na liście rankingowej. Oceniane są m.in.:
- gotowość projektu do realizacji (punkty za pozwolenie na budowę – jeśli dotyczy, dokumentację, prawo do dysponowania nieruchomością na cele realizacji projektu, zabezpieczenie wkładu własnego),
- jednostkowy koszt oszczędności energii pierwotnej i redukcji CO₂,
- stopień realnych oszczędności energii,
- dodatkowe elementy „zielone” (np. OZE współpracujące, odzysk ciepła, GOZ, elektromobilność),
- realizacja w formule ESCO/EPC.
Kluczowe ryzyka przy sporządzaniu dokumentacji aplikacyjnej
Praktyka przygotowywania wniosków pokazuje, że wiele projektów odpada lub traci punktację z powodu kilku powtarzających się błędów. Najczęstsze z nich to:
- Niezgodność zakresu projektu z audytem energetycznym – każda rozbieżność eliminuje projekt na etapie oceny
- Brak właściwej hierarchii źródeł ciepła
Wymiana lub instalacja źródła ciepła musi odbywać się według obowiązkowej hierarchii (najpierw ciepło systemowe, następnie OZE, dopiero na końcu gaz), a źródła gazowe można finansować tylko wtedy, gdy obiektywnie nie ma możliwości zastosowania rozwiązań wyżej w hierarchii i tylko w określonym w dokumentach terminie.
- Problem z dostępnością terenu lub pozwoleń
Brak prawa do dysponowania terenem lub brak pozwolenia na budowę obniża liczbę punktów, które decydują o miejscu na liście rankingowej.
- Niewystarczająca dokumentacja DNSH
Udostępniony przykładowy wykaz dokumentów potwierdzających spełnienie zasady DNSH pokazuje, że instytucja wymaga twardych dowodów i nie akceptuje lakonicznych opisów.
- Nieprawidłowe przypisanie kosztów – wytyczne dotyczące kosztów kwalifikowanych są bardzo szczegółowe – błędy są częstą przyczyną korekt lub nawet odrzucenia wniosku na etapie oceny.
Atrakcyjna szansa na sfinansowanie transformacji energetycznej
Nabór NFOŚiGW dla średnich i dużych przedsiębiorstw to atrakcyjna szans na finansowanie transformacji energetycznej zakładów przemysłowych. Program opiera się na dość jasnych, kryteriach, co sprzyja przejrzystości – ale eliminuje projekty nieprzygotowane lub niedoszacowane.
Dla przedsiębiorców, którzy podejmą wyzwanie i solidnie przygotują projekt pod względem technicznym, środowiskowym i finansowym, to realna szansa na pozyskanie finansowania obejmującego 100% kosztów kwalifikowanych, a także na wysokie umorzenie części pożyczki.
Jeśli jesteście Państwo zainteresowani pozyskaniem dotacji, zapraszamy do kontaktu – oferujemy kompleksowe wsparcie i doradztwo.
Magdalena Stachera
Senior Consultant
